Wprowadzenie do Medytacji

Medytacja


Łacińskie słowo meditatio oznacza zagłębianie się w myślach, rozważanie, namysł. W kulturze zachodniej przyjęło się za medytację uważać praktyki mające na celu samodoskonalenie, praktykowane szczególnie przez religie Wschodu, takie jak buddyzm, taoizm, konfucjanizm, hinduizm, a ostatnio także przez niektóre szkoły psychoterapeutyczne. Elementy medytacji dają się również zauważyć w chrześcijaństwie (hezychazm) i islamie (sufizm).
Jednak wbrew łacińskiemu źródłosłowowi wschodnia medytacja niekoniecznie ma coś wspólnego z namysłem, często jest nawet jego przeciwieństwem, w niektórych szkołach filozoficznych wręcz zaleca się oczyszczenie umysłu z jakichkolwiek myśli i wyobrażeń, np. Jogasutry Patańdźalego w ten sposób definiują praktyki jogi: yogaś ćitta vritti nirodhah (joga to zatrzymanie aktywności umysłu). Ten rodzaj medytacji stanowi rodzaj spokojnej obserwacji, a jej nazwy nawiązują do "patrzenia": dhjana (od czasownika "dhiyate" (patrzeć umysłem), vipassana (od "vi-paśyate" - obserwować). Z kolei inne techniki polegają na aktywnej wizualizacji: bhawana (tworzenie), kalpana (budowanie). Wizualizacje są metodą szczególnie często wykorzystywaną w buddyzmie tybetańskim.
Medytacji nadawane są rozmaite cele:
• Poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego.
• Rozwinięcie mistrzostwa w określonych sztukach bądź rzemiosłach. W tym właśnie celu praktykowali medytację samurajowie.
• Osiągnięcie oświecenia.
• Osiągnięcie pełnej kontroli nad swoim ciałem i umysłem (joga, fakirzy).
• Zespolenie się z bóstwem (wedanta, voodoo).
• Zatopienie się w modlitwie (judaizm, chrześcijaństwo, islam, hinduizm).
• Przećwiczenie procesu umierania i nauczenie się kontroli nad nim (np. medytacja phowa znana z buddyzmu tybetańskiego).
• Usunięcie lęku przed śmiercią.
Cele powyższe wydają się być niekiedy sprzeczne, na przykład kontrola swojego umysłu propagowana w jodze wydaje się być całkowicie przeciwstawna do "stopniowego odpuszczania" i nabierania spontaniczności znanego w zen. Istnieją zatem różne odmiany medytacji, stosowne do różnych jej celów.








Najważniejsze odmiany medytacji
• Koncentracja na pojedynczym obiekcie, takim jak kwiat albo świeca, albo oddech. Do tego rodzaju medytacji należy na przykład:
o Vipassana (koncentracja na oddechu lub doznaniach w ciele) znana w therawadzie.
o Liczenie oddechów i jednoczenie się z oddechem znane z zen.
o Tworzenie a następnie niszczenie mandali - buddyzm tybetański.
o Medytacja z koanem znana z zen.
o dhikr
• Medytacja ruchowa, na przykład:
o Taijiquan, qigong stosowane w taoizmie.
o Taniec derwiszów w islamie.
o Ekstatyczne tańce voodoo oraz niektórych religii afrykańskich.
o Medytacja dynamiczna, stworzona współcześnie przez Osho
• Powtarzanie mantr, czyli pewnych sylab i dźwięków. Do tej kategorii zalicza się na przykład:
o Tzw. medytacja transcendentalna
o Niektóre medytacje buddyzmu tybetańskiego
o Modlitwy do Matki Boskiej z użyciem różańca w katolicyzmie mogą być uznane za szczególny przypadek medytacji przy pomocy mantr.
• Wizualizacje - świadome kierowanie umysłu ku pewnym wyobrażeniom.
o Niektóre medytacje buddyzmu tybetańskiego, np. medytacja trzech świateł obejmują wizualizacje buddów, bodhisattwów lub guru.
o Techniki wizualizacyjne, szeroko stosowane w psychoterapii.


medytacja ignacjańska.
o medytacja światła
• Pozycje i układy ciała
o Asany z jogi.
o Mudry stosowane pomocniczo w buddyzmie i jodze.
• Utrzymywanie czujności umysłu przy jednoczesnym niepodtrzymywaniu myśli.
o Medytacja zazen znana z zen.
o Shikan-taza znana z zen.
o Szine (Shine) w buddyzmie tybetańskim.
o Spokojne siedzenie znane z konfucjanizmu.
o Długotrwałe utrzymywanie milczenia znane zarówno w buddyzmie (w tym zen) jak i chrześcijaństwie.
• Trans, hipnoza i pokrewne techniki
o Autohipnoza i trans stosowane szeroko w psychoterapii.
o Afirmacje stosowane w psychoterapii.
o Technika linii czasu i inne znane z NLP.
o Techniki znane z metody Silvy.
o Techniki linii Aka praktykowane na Hawajach.
o Biofeedback


Podstawą większości odmian medytacji jest praca z umysłem. Istnieją tu dwa główne (i przeciwstawne) sposoby wykonywania tej pracy:
• Medytacje zwrócone do wewnątrz - mają zwykle na celu zagłębienie się w swej osobowości, w celu dokonania zmian, wyciszenia lub wzmocnienia różnych jej aspektów, uzyskania pewnych odpowiedzi, lub wzajemnego uzgodnienia różnych elementów osobowości. Do tej grupy zaliczają się np. wszelkie techniki transowe, hipnotyczne, wizualizacyjne, mantry, tai-chi, joga. Czasem (szczególnie w przypadku transu i wizualizacji) są one wykonywane z zamkniętymi oczami.
• Medytacje zwrócone na zewnątrz - mają zwykle na celu zwiększenie czujności i poprawienie koncentracji oraz spontaniczności. Pozwalają żyć "tu i teraz" z mniejszym bagażem przeszłości i przyszłości. Do tej grupy zalicza się na przykład większość technik zen. Na ogół są wykonywane z otwartymi oczami. Wiele spośród medytacji z tej grupy można wykonywać w trakcie codziennych zajęć (istnieje nawet porzekadło: "zen jest twoim codziennym umysłem").

Najbardziej rozwinięty system pozycji medytacyjnych napotykamy w jodze.
W buddyzmie pozycje medytacyjne mają mniejsze znaczenie niż sposób pracy z umysłem. Siedząc w lotosie z rozbieganym umysłem uzyskamy mniej niż ćwicząc uważność w tłoku w tramwaju. Buddyzm proponuje następujące pozycje (w kolejności od najlepszej do najgorszej): lotos, półlotos, pozycja ćwierćlotosu, pozycja birmańska, siad skrzyżny, przysiad na piętach, siedzenie na krześle, leżenie (pozycja "trupa" lub inaczej "martwe ciało").
Nauka a medytacja
Medytacja często była przedmiotem zainteresowania neurologii, psychologii, szczególnie transcendentalnej i fizjologii.
Bezpośrednimi fizjologicznymi efektami medytacji są:
• Zmniejszone ciśnienie krwi
• Zmniejszone tętno
• Zmniejszony poziom metabolizmu
• Zmniejszenie częstotliwości fal mózgowych
• Zmniejszenie stężenia kwasu mlekowego we krwi (związane z redukcją lęku).
• Zwiększenie oporu elektrycznego skóry (związane z głębokim relaksem)
• W medytacjach zwróconych na zewnątrz zanikanie efektu habituacji, szczególnie słuchowej.
Wszystkie efekty oprócz ostatniego obserwowane są również podczas snu, jednak w czasie prawidłowej medytacji człowiek zachowuje, a nawet wzmacnia świadomość.
W długim okresie medytacja na ogół powoduje szersze skutki:
• Fizjologiczne
o Trwałe różnice pomiędzy częstotliwościami fal mózgowych w przedniej i tylnej części mózgu
o Wyższy poziom serotoniny w mózgu
• Psychologiczne
o Poczucie harmonii umysłu
o Większą akceptację siebie i pewność siebie
o Zwiększoną zdolność koncentracji
o Skłonność do przeżywania życia "tu i teraz" zamiast rozpamiętywania przeszłości i rozmyślania na temat przyszłości
o Poprawienie osobowości (obserwowane zmniejszenie wartości skal testu MMPI-2) (MMPI (Minnesota Multiphasic Personality Inventory) - jeden z najczęściej używanych psychologicznych testów osobowości. Obecnie jest używana wersja 2 testu (MMPI-2). Zawiera ona 566 pytań, na które należy odpowiedzieć "prawda" lub "fałsz". W wyniku daje trzy skale kontrolne, dziesięć skal klinicznych i kilkadziesiąt podskal. Każda skala i podskala testu jest normalizowana do skali tenowej.)
o Zmniejszoną podatność na stres
o Zmniejszenie roli psychologicznych mechanizmów obronnych - mniej zakłamany obraz świata
o Podwyższony poziom energii życiowej
o Zwiększoną obiektywność (zdolność do nieosądzania sytuacji ze swojego punktu widzenia)
o Łatwiejszy dostęp do emocji
o Poprawę zdolności do empatii
o Obniżenie poziomu lęku, także przed śmiercią
o Zmniejszenie zaburzeń psychosomatycznych
o Zwiększenie poczucia kontroli wewnętrznej
o Większą spontaniczność
Duża liczba badań dotyczy medytacji transcendentalnej jednak te badania nie są zbyt wiarygodne, gdyż w olbrzymiej większości są finansowane przez organizację oferującą kursy medytacji transcendentalnej.
Przeprowadzano też z powodzeniem próby nauczenia więźniów kontroli emocjonalnej przy użyciu medytacji vipassany[2]. Więźniowie ci byli bardziej skorzy do współpracy z władzami, mieli mniejszą skłonność do narkotyków i znacząco rzadziej wracali do więzienia po wyjściu na wolność. Podobny projekt istnieje też w Polsce, a praktyka (stan z 2005) odbywa się w kilku dolnośląskich więzieniach
W Harwardzkiej Klinice Ciała i Umysłu (ang. Harvard’s Mind/Body Clinic) przeprowadzano badania nad medytacją jako metodą leczenia. Uzyskano poprawę lub wyleczenie w następujących chorobach:
• nadciśnienie,
• arytmie serca,
• bezpłodność z nieznanych przyczyn (zaburzenia psychosomatyczne),
• PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego),
• chroniczny ból,
• migrena,
• bezsenność (insomnia),
• zaburzenia psychosomatyczne,
• łagodna depresja,
• niepokój,
• obniżone poczucie własnej wartości.
W pracy ludzie rzadziej korzystali z urlopów chorobowych.